این ماه فرصتهای بی‌شماری را برای بخشش پیش روی بندگان قرار می‌دهد و همه ما می‌توانیم با توبه و انابه به درگاه خدا از «ریزان» خداوندی خوشه‌چینی کنیم؛ چنانکه رسول رحمت و مهربانی حضرت محمد مصطفی(ص) در مورد ماه رجب فرمودند:«رجب»، «ریزان» نامیده شده است، زیرا در این ماه رحمت، خداوند متعال بر امت من فرو می‌ریزد. راستی که رجب، بهاران عاشقان و دلدادگان حریم کبریایی است و فرصتی برای آمادگی حضور در خوان گسترده الهی یعنی رمضان الکریم. برای واکاوی جایگاه ماه رجب و آگاهی از شروط ورود به دایره رحمت الهی در این ماه، گفت و گو کرده‌ایم با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدرضا رنجبر، استاد اخلاق و عرفان و کارشناس معارف اسلامی که در ادامه می‌خوانید:

  جناب رنجبر! رجب، در میان ماه‌های قمری چه جایگاهی دارد؟

- رجب المرجب، یکی از ماه های نورانی قمری است که بسیار مورد توجه رسول اکرم(ص) و سایر ائمه هدی(ع) قرار داشت، در این ماه درهای توبه به روی همه بندگان مؤمن و خداجوی باز است و  در وصف شرافت این ماه معظم به روایتی از پیامبر اعظم(ص) رجوع می‌کنیم که فرمودند: «تمام ملائكه آسمان و زمين، در شب اوّل رجب در خانه كعبه جمع مى‏شوند و در آنجا مشغول طواف مى‏شوند.» بنابراین خداوند در این ماه ارزشمند نگاه خاصی به بندگان خود دارد و فرصتهای رستگاری را پیش روی مؤمنان قرار داده است. نکته دیگر اینکه ماه رجب فرصت آماده شدن برای حضور در خوان کریمانه الهی است و از این جهت همه مومنان با روزه داری در این ماه خود را برای ورود به ماه ضیافت‌ا... آماده می‌کنند و از این جهت این ماه را ماه خدایی شدن و حضور در مدار رحمت الهی می‌خوانیم. چنانکه پيغمبر اكرم(ص) فرمودند: «الرَّجَبُ شَهْرُ ا... وَ شَعْبَانُ شَهْرى وَ رَمَضَانُ شَهْرُ امّتَى؛ رجب ماه خداست، شعبان ماه من است كه منظور ولايت است و رمضان ماه امّت من است.» و باز حضرت رسول(ص) ذیل حدیث دیگری در باب فضایل ماه رجب فرمودند: «ماه رجب، ماه استغفار امت من است، پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدای متعال آمرزنده و مهربان است.»

  مهمترین اعمال عبادی ماه رجب، بدون وجوب، روزه‌داری است و حال آنکه ماه مبارک رمضان روزه داری را برای مؤمنان تکلیف دانسته، از نگاه جناب‌عالی چرا تا این حد به روزه داری در این ماه تأکید شده است؟

-  باید اشاره کنم وجوبی برای روزه داری در ماه رجب در تعالیم دین مبین اسلام نیامده، اما از آنجا که ماه رجب درهای توبه و بخشش خدای متعال باز است، روزه داری در روزهای این ماه به منزله فرصت ویژه قرار گرفتن در مسیر رحمت خدا قلمداد می‌شود. پیامبر اکرم(ص) روزه داران ماه رجب را در زمره میهمانان و محبان ویژه خداوند متعال برشمرده و اهتمام کنندگان به اعمال رجب را «رجبیون» خوانده اند و همواره تأکید داشته اند که با روزه داری در این ماه، روح خویش را صیقل داده و برای ورود به ماه صیام آماده شویم.رسول خدا(ص) همواره دو ماه رجب و شعبان را به صورت پیوسته روزه می‌گرفتند و وارد ماه مبارک رمضان می‌شدند، بنابراین روزه داری در ماه رجب افضل اعمال عبادی است.

  و چه فضایلی بیش از آنکه اشاره داشتید برای ماه رجب ذکر شده که از همراهان این ماه به «رجبیون» یاد شده است.

-  همان‌طور که اشاره داشتم ماه رجب، ماهی سراسر نور، فضیلت و رحمت است. مومنان در این ماه برای روزهایش به روزه داری و عبادت توصیه شده اند و برای شبهایش به تهجد و شب زنده داری. از این جهت فضایل بی‌شماری برای مومنان و راهیان قافله رجب در نظر گرفته شده است. سلوك به اعتكاف در مساجد طی سه روز 13، 14 و 15 رجب و مناجات با خدای متعال نیز از دیگر ویژگی‌های نیکوی این ماه است که بی‌تردید فرصتهای عبادی بی‌شماری را پیش روی مومنان خداجوی قرار می‌دهد. از آنجا که ماه رجب به عنوان مقدمه ورود به ماه رمضان قلمداد می‌شود، کسانی که به اعمال عبادی این ماه توجه ویژه داشته باشند، راهیان رجب یا رجبیون خوانده می‌شوند و در احادیث ارزشمند قدسی آمده است که در قیامت فرشته ای در میان اهل محشر ندا سر می‌دهد:« أین الرجبیون»، كجایند افرادی كه ماه رجب را محترم شمرده و اعمالی از آن را انجام داده اند. اما اهالی رجب، بندگان خاص خدا هستند که خود را برای خود خالص کرده اند و زندگی دنیوی خویش را به دور از هرگونه ظلم و تعدی به دیگران و عاری از کینه، نفرت و گناه طی کرده اند. چنین افرادی در دنیا نیز از رحمت بی انتهای خدا بهره برده و می‌برند و در آخرت نیز مشمول عنایات حضرت حق خواهند بود و این اجر کمی نیست.

  و عبادت ماه رجب، چه تاثیری بر روحیه دینداری و سلوک انسانها دارد؟

-  پرسش قابل تاملی است، در این زمینه سیری در زندگی معصومین(ع) و پس از آنها علمای  تراز اول جهان تشیع پاسخ روشنی برای همه پرسشهای ما در این زمینه است. وقتی به عمق زندگی معصومین(ع) ورود می‌کنیم، می‌بینیم این بزرگواران با اینکه عصمت داشتند و پرورش یافته مکتب وحی بودند، اما اعمال عبادی ماه رجب را فرصتی مغتنم برای نزدیکی بیشتر با ذات حق بر می‌شمردند و در این ماه همواره در حال استغفار و عبادت بودند. در زندگی سالکان طریق حق و علمای اسلام نیز این مساله به روشنی مشهود است،چنانکه در احوال شیخ حسنعلی مقدادی معروف به شیخ نخودکی ، که در جوار بارگاه نورانی امام رضا(ع) آرمیده، آمده است ایشان همواره تمام روزهای ماه رجب و شعبان را روزه می‌گرفت و به ماه مبارک رمضان اتصال می‌داد.

تمامی سالکان طریق معرفت از مسیر عبادت پروردگار و روزه داری در ماهها و روزهای خاص سال در کنار سایر اعمال عبادی، به رستگاری رسیده اند و بی‌گمان خلوت کردن با خدا در ماه رجب، استغفار و اهتمام بر ترک گناه تاثیر ویژه ای در روحیه دینداری و سلوک مؤمنان خواهد داشت. همین که سعی کنیم در این ماه گناهان را کنار بگذاریم راه ورود به مسیر حق را یافته‌ایم و سلوک همین است که به خاطر خدا گناه را کنار بگذاریم و ذات حق را در همه جا حاضر و ناظر بر اعمالمان بدانیم.

  اما مهمترین رهاورد ماه رجب برای ما چیست؟

-  همه ماه های خدا دستاوردهای مهمی را در دل خود دارند، اما رجب که به نوعی پیش درآمد ورود به ماه صیام است، رهاوردهای مهمی برای ما به ارمغان می‌آورد که مهمترین آنها دعوت حضرت حق برای ماست که به سوی او برگردیم و اگر حرکت مان رو به جهل و گمراهی است دعوت خدا را بپذیریم و درک کنیم که آمدن ماه رجب فقط بهانه ای است که خدای متعال ما را بدین وسیله به مسیر نجات هدایت کند. خوان پر برکت الهی در ماه رجب به روی همه ما گشوده شده و هیچ تبعیضی در این دعوت وجود ندارد، در این سفره ارباب و رعیت، فقیر و ثروتمند و ...در کنار هم به سوی خدا دعوت شده اند، بنابراین بر ماست که قدردان باشیم و تلاش کنیم ناممان در زمره رجبیون ثبت و ضبط شود.

  وبهترین کاری که مؤمنان می‌توانند در ماه رجب به آن اهتمام داشته باشند و به خدا نزدیکتر شوند، چیست؟

-  توبه کردن، گل سرسبد عبادات است و اگر توبه می‌کنیم باید همانند نصوح توبه کنیم، یعنی با دل و جان بر ترک گناه تأکید داشته باشیم و از خدای متعال در این ماه نورانی مدد بخواهیم که ما را بر توبه قوی و خالصانه یاری کند. توبه ما باید جنس خدایی داشته باشد، یعنی مبتنی بر ترک گناه و تلاش برای انجام حسنات و نیکی ها باشد. در روزهای ماه رجب همواره استغفار کنیم تا از فرصتهای بخشش و رحمت الهی بهره مند شویم. ناامید از رحمت خدا نباشیم و از خدا بخواهیم ما را ببخشد. کاهل نباشیم که کرم صاحبخانه بیش از گناهان ماست و اگر ما را به ماه رجب رسانده بدون تردید در سرنوشت‌مان بخشش و رحمت را در نظر گرفته که چنین فرصتی را پیش رویمان قرار داده است. نکته دیگر در این ماه بیش از گذشته به اهل قبور سربزنیم، به یاد آنها باشیم و در کنار آن فراموش نکنیم که روزی ما نیز به این کاروان خواهیم پیوست و تا زنده‌ایم برای آخرت خویش توشه‌ای بفرستیم. زیارت بارگاه مطهر معصومین(ع) بویژه حضرت رضا(ع) نیز در این ماه وارد شده که فضیلت بسیار دارد، ضمن اینکه باید تلاش کنیم در ماه رجب به یاد نیازمندان، فقرا و بیماران باشیم که شاد کردن دل بندگان خدا و رسیدگی به احوال آنها نیز از جمله فرایضی است که خداوند متعال مؤمنان را به انجام آنها توصیه مؤکد فرموده است.